Krótka historia Wielkiego Pieca

00:00:00:23 - 00:00:02:18
(muzyka)

00:00:03:03 - 00:00:05:24
I stało się tak, że tysiąc lat historii Gdańska

00:00:05:24 - 00:00:07:20
 legło w gruzach.

00:00:08:04 - 00:00:09:23
Niewielu trzeba było dni, by ogień

00:00:09:23 - 00:00:12:00
zmienił to, co niegdyś wielkie i dumne,

00:00:12:00 - 00:00:14:05
 w bezkształtną masę,

00:00:14:13 - 00:00:16:15
by rzeczy zmieniły się w popiół,

00:00:16:23 - 00:00:18:10
patyna wieków w sadzę,

00:00:18:24 - 00:00:20:22
by kamienie straciły kształt.

00:00:21:22 - 00:00:25:01
Całe miasto zostało zrujnowane niemal w 70%,

00:00:25:01 - 00:00:27:19
Śródmieście w 90%.

00:00:28:16 - 00:00:33:01
Upiorne gdańskie krajobrazy 1945 roku,

00:00:33:11 - 00:00:36:02
 roku nieporównywalnego z którymkolwiek,

00:00:36:17 - 00:00:39:12
gdy wszystko zginęło i wszystko tworzyć

00:00:39:12 - 00:00:40:19
trzeba było od nowa.

00:00:42:18 - 00:00:45:07
Dwór Artusa był jedynie martwą fasadą.

00:00:45:22 - 00:00:48:17
Jego zapadłe wnętrze okryło
ślady minionego świata.

00:00:49:12 - 00:00:51:14
Dziś po pół wieku kolejne odzyskują

00:00:51:14 - 00:00:53:07
ostrość kształtu i barw.

00:00:54:02 - 00:00:55:16
(muzyka)

00:01:03:15 - 00:01:07:04
A prze to ja, mistrz zduński

00:01:07:04 - 00:01:11:04
Georg Stelzener, przez ichmość panów radę

00:01:11:04 - 00:01:14:04
namówion i przekonan, podejmuję się

00:01:14:04 - 00:01:18:00
w przeciągu miesięcy paru,

00:01:18:00 - 00:01:21:19
a to do końca roku pańskiego 1545,

00:01:22:08 - 00:01:26:03
piec w przesławnym dworze Artusa postawić,

00:01:26:19 - 00:01:31:22
któren słuszną sobie sławę
 u wszystkich europejskich nacji zyska,

00:01:31:22 - 00:01:35:14
jako król wszystkich pieców

00:01:35:14 - 00:01:38:03
i ozdoba przesławnego miasta Gdańska.

00:01:38:14 - 00:01:41:14
(muzyka)

00:01:42:05 - 00:01:45:21
Ten dzień rozpoczął ostatni etap burzliwych

00:01:45:21 - 00:01:47:01
losów Wielkiego Pieca.

00:01:47:19 - 00:01:50:07
Odległe echo XVI-wiecznej historii

00:01:50:07 - 00:01:53:15
połączyło dokonania zduńskiego mistrza gdańskiego renesansu

00:01:53:15 - 00:01:55:16
i współczesnych kontynuatorów jego dzieła.

00:01:56:03 - 00:01:58:23
W północno-wschodnim narożu
  Wielkiej Hali Dworu Artusa

00:01:58:23 - 00:02:01:10
 złożono dokument zaświadczający

00:02:01:10 - 00:02:04:03
o dniu, miejscu i ludziach zapisanych

00:02:04:03 - 00:02:05:17
w historii tego przedsięwzięcia.

00:02:08:00 - 00:02:09:04
(muzyka)

00:02:09:18 - 00:02:12:06
Dwór Artusa wywodząc się ze średniowiecznej

00:02:12:06 - 00:02:15:05
tradycji europejskiego rycerstwa odgrywał w ciągu

00:02:15:05 - 00:02:17:14
wieków niezwykle ważną rolę w życiu Gdańska.

00:02:18:03 - 00:02:19:16
Spotykali się w jego wnętrzach ci,

00:02:20:03 - 00:02:22:10
którzy budowali potęgę i bogactwo miasta.

00:02:23:05 - 00:02:26:04
Ozdabiany dziełami sztuki wielkiej wartości miał

00:02:26:04 - 00:02:28:19
zaświadczać o znaczeniu i zasobności miasta,

00:02:29:06 - 00:02:31:18
gustach i aspiracjach jego obywateli.

00:02:31:18 - 00:02:35:06
Także piec tutaj postawiony wielkością

00:02:35:06 - 00:02:38:03
i przepychem swej formy przyćmiewał wszystko,

00:02:38:03 - 00:02:39:03
co przedtem zbudowano.

00:02:40:11 - 00:02:41:19
Przetrwał cztery wieki.

00:02:42:13 - 00:02:46:15
W 1943 roku, chcąc zabezpieczyć bezcenny

00:02:46:15 - 00:02:48:24
zabytek przed skutkami działań wojennych,

00:02:48:24 - 00:02:50:22
 zdemontowano górne kondygnacje pieca.

00:02:51:12 - 00:02:53:17
Dolne partie w wyniku zawalenia się

00:02:53:17 - 00:02:56:00
stropu Dworu Artusa w 1945 roku

00:02:56:00 - 00:02:57:19
zostały poważnie uszkodzone.

00:02:58:08 - 00:03:00:04
Kafle częściowo uległy zniszczeniu.

00:03:00:04 - 00:03:03:06
Przez lata rekonstruowane miały wrócić

00:03:03:06 - 00:03:04:05
na swoje miejsce.

00:03:05:08 - 00:03:08:20
Na odbudowanym kamiennym cokole postanowiono wznieść

00:03:08:20 - 00:03:11:17
stalową konstrukcję o kształcie katedralnej wieży

00:03:11:17 - 00:03:14:09
stworzonej przez mistrza Stelzenera.

00:03:14:16 - 00:03:17:16
(muzyka)

00:03:39:11 - 00:03:42:17
Piec ma bardzo rozbudowany program,

00:03:42:17 - 00:03:45:08
dlatego, że samych kafli było około 500.

00:03:47:00 - 00:03:48:23
Prócz kafli to jest jeszcze

00:03:48:23 - 00:03:51:15
kamienny cokół i zwieńczenie.

00:03:51:15 - 00:03:53:11
Także tych treści, które są przedstawione

00:03:53:11 - 00:03:56:04
na piecu, jest bardzo dużo.

00:03:56:04 - 00:03:59:08
I tu wydaje się, że najtrudniejszym

00:03:59:08 - 00:04:04:00
jednak było połączenie w całość,
odczytanie całości.

00:04:04:00 - 00:04:07:19
To było chyba najtrudniejszym etapem pracy,

00:04:08:04 - 00:04:11:12
bo takim bardzo frapującym było rozpoznawanie

00:04:11:12 - 00:04:14:11
osób przedstawionych na piecu, z tym,

00:04:14:13 - 00:04:16:15
że część można było już ustalić

00:04:16:15 - 00:04:19:09
 w sposób pewny, natomiast np.

00:04:19:13 - 00:04:21:08
dwie osoby, które są przedstawione na

00:04:21:08 - 00:04:25:07
piecu, wciąż są rozpoznane hipotetycznie.

00:04:28:05 - 00:04:31:11
Najwyższą rangą osobistością
z przedstawionych na piecu

00:04:31:11 - 00:04:35:18
był ówcześnie panujący cesarz
Rzeszy Niemieckiej Karol V Habsburg,

00:04:35:18 - 00:04:39:00
któremu towarzyszyła małżonka
Izabela Portugalska.

00:04:44:18 - 00:04:47:20
Drugą parę monarszą
tworzą Anna Jagiellonka

00:04:47:20 - 00:04:51:17
zwrócona w stronę Ferdynanda I,
ówczesnego króla

00:04:51:17 - 00:04:54:08
Czech i Węgier, młodszego brata cesarza

00:04:54:08 - 00:04:56:15
i późniejszego jego następcę.

00:05:03:02 - 00:05:07:17
Mężczyzną w zbroi jest przypuszczalnie
   Ludwik II Jagiellończyk.

00:05:14:13 - 00:05:16:15
A drabinka będzie ustawiona tutaj.

00:05:18:17 - 00:05:21:19
Stalowa konstrukcja jest swoistym stelażem dla

00:05:21:19 - 00:05:22:21
zabytkowych kafli.

00:05:23:13 - 00:05:25:13
Każdy z nich zawiśnie w specjalnej

00:05:25:13 - 00:05:28:21
ramce na historycznie
udokumentowanym miejscu.

00:05:29:11 - 00:05:32:01
Składanie tej mozaiki zajmie konserwatorom tyle

00:05:32:01 - 00:05:35:05
mniej więcej czasu, co Stelzenerowi zbudowanie

00:05:35:05 - 00:05:36:22
pieca tradycyjną metodą.

00:05:45:03 - 00:05:49:12
Nie pasuje, ale musimy najpierw sprawdzić.

00:05:49:18 - 00:05:51:13
Chodźcie stąd i w stronę wschodnią.

00:06:03:06 - 00:06:05:06
Następny jest 480.

00:06:09:01 - 00:06:09:21
211.

00:06:10:06 - 00:06:10:16
Nie ma.

00:06:10:16 - 00:06:11:05
Nie ma.

00:06:11:13 - 00:06:11:21
Nie ma?

00:06:11:23 - 00:06:12:10
Nie ma.

00:06:13:15 - 00:06:14:23
To nie jest któryś z tych.

00:06:15:03 - 00:06:16:10
To nie jest któryś z tych

00:06:16:10 - 00:06:16:22
na pewno.

00:06:17:07 - 00:06:18:12
To są same oryginały.

00:06:18:15 - 00:06:20:19
Wszystkie kafle są oryginalne.

00:06:21:12 - 00:06:22:16
Są konserwowane.

00:06:22:19 - 00:06:26:20
Tutaj można pokazać właśnie

00:06:26:20 - 00:06:28:22
dorobione kołnierze.

00:06:29:13 - 00:06:32:19
Poza tym, możecie Państwo obejrzeć,

00:06:32:19 - 00:06:35:16
 jak wygląda autentyczna powierzchnia kafla

00:06:35:16 - 00:06:36:23
i jak wygląda ta część dorobiona.

00:06:36:23 - 00:06:40:08
Akurat brakowało całej tej części przy

00:06:40:08 - 00:06:41:20
kaflu narożnikowym.

00:06:42:18 - 00:06:46:16
Proszę znaleźć granicę pomiędzy wypełnieniem nowym,

00:06:46:20 - 00:06:49:10
a kaflem zabytkowym.

00:06:49:17 - 00:06:51:00
Dajcie coś do podłożenia.

00:06:51:07 - 00:06:52:00
Tu jest drewienko.

00:06:56:24 - 00:06:58:01
Ten jest wyjątkowy,

00:06:58:01 - 00:06:59:10
może zamienić z innym.

00:06:59:16 - 00:07:01:10
Ale tak, ale przewidziany

00:07:01:10 - 00:07:02:09
w to miejsce.

00:07:02:16 - 00:07:04:00
Tak, tylko że one będą na płaskownikach,

00:07:04:00 - 00:07:05:09
więc one będą ciut wyżej.

00:07:05:18 - 00:07:09:15
To jest coś wyjątkowego,

00:07:09:15 - 00:07:13:15
że za pomocą dzieła sztuki garncarskiej

00:07:13:15 - 00:07:14:22
przekazywano tak duży program.

00:07:14:22 - 00:07:17:02
Tak wiele chciano powiedzieć,
 tak istotnych sprawach.

00:07:18:07 - 00:07:21:19
Jeszcze powróćmy do tego, że są

00:07:21:19 - 00:07:24:05
jednocześnie i przedstawienia władców,

00:07:24:05 - 00:07:27:22
są też przedstawienia cnót, bo te

00:07:27:22 - 00:07:29:12
przedstawiono na piecu.

00:07:29:12 - 00:07:32:21
Są herby, które odwołują się do

00:07:32:21 - 00:07:35:17
sytuacji miasta w Rzeczypospolitej.

00:07:36:11 - 00:07:37:13
Podkreślają np.

00:07:37:13 - 00:07:42:15
to właśnie istnienie miasta
 w granicach Rzeczypospolitej.

00:07:43:03 - 00:07:45:10
Bardzo to jest silnie wyakcentowane.

00:07:46:06 - 00:07:49:06
(muzyka)

00:08:03:23 - 00:08:07:04
Szczególna sytuacja polityczna
 i religijna Gdańska

00:08:07:04 - 00:08:10:02
znajduje swe bardzo czytelne odbicie także

00:08:10:02 - 00:08:12:16
w doborze postaci odwzorowanych na kaflach

00:08:12:16 - 00:08:13:09
portretowych.

00:08:14:00 - 00:08:16:19
Można mówić o całym programie ideowym pieca,

00:08:17:02 - 00:08:20:17
przesłaniu zawartym przez ówczesnych gdańszczan oddającym

00:08:20:17 - 00:08:24:17
ich sympatie, przekonania religijne, orientacje polityczne.

00:08:25:19 - 00:08:28:20
Na kaflach rozpoznajemy władców katolickich

00:08:28:20 - 00:08:31:20
w sąsiedztwie wybitnych postaci
świata protestanckiego,

00:08:32:08 - 00:08:35:02
mimo, że przywilej swobodnego wyznawania tej

00:08:35:02 - 00:08:38:04
religii miasto otrzymało od Zygmunta Augusta

00:08:38:04 - 00:08:40:21
dopiero w roku 1557.

00:08:41:22 - 00:08:46:18
Obok katolickiego, lecz przychylnego Lutrowi elektora

00:08:46:18 - 00:08:49:23
saskiego Fryderyka Mądrego widzimy przywódców obozu

00:08:49:23 - 00:08:54:10
protestanckiego Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego z żoną

00:08:54:10 - 00:09:00:01
Sybillą, Filipa Iandgrafa Hesji, a także

00:09:00:01 - 00:09:03:11
księcia bawarskiego Ludwika X

00:09:03:11 - 00:09:07:00
 i Wilhelma IV, zwanego Bogatym.

00:09:07:00 - 00:09:10:08
Na gdańskim piecu sąsiadują zatem zgodnie

00:09:10:08 - 00:09:12:24
władcy, którzy już niebawem w wyniku

00:09:12:24 - 00:09:16:06
konfliktów religijnych staną przeciwko sobie na

00:09:16:06 - 00:09:17:03
polu bitewnym.

00:09:18:04 - 00:09:20:20
W sumie na 214 kaflach portretowych

00:09:20:20 - 00:09:24:06
odnajdujemy 11 postaci w różnych wersjach

00:09:24:06 - 00:09:25:05
kolorystycznych.

00:09:35:07 - 00:09:38:03
W montażu pieca przyjęto zasadę zabudowy

00:09:38:03 - 00:09:42:07
frontowej ściany wyłącznie oryginalnymi renesansowymi kaflami.

00:09:42:12 - 00:09:44:23
Zarówno kafle portretowe, duże kafle

00:09:44:23 - 00:09:47:18
z górnych partii, elementy gzymsowe i kafle

00:09:47:18 - 00:09:51:00
narożnikowe są oryginałami powstałymi w warsztacie

00:09:51:00 - 00:09:52:15
Georga Stelzenera.

00:09:53:18 - 00:09:56:18
Dobrze, poziomica...

00:09:58:06 - 00:10:01:02
(odgłosy prac konserwatorskich)

00:10:09:14 - 00:10:11:20
Maciek, to jest nieprzykręcone.

00:10:12:21 - 00:10:16:04
Prace nad uratowaniem i przywróceniem do

00:10:19:00 - 00:10:20:00
kilkadziesiąt lat.

00:10:21:10 - 00:10:24:04
Zniszczeniu uległa większość kaflowych kołnierzy.

00:10:24:15 - 00:10:27:16
Uzupełniane, w części odtworzone zostały

00:10:27:16 - 00:10:31:12
z ceramicznego gruzu zalegającego
zrujnowane wnętrze Dworu Artusa.

00:10:33:00 - 00:10:35:22
Badania kafli bezspornie przekonują, że piec

00:10:35:22 - 00:10:38:13
w dawnych wiekach wypełniał swą podstawową

00:10:38:13 - 00:10:39:11
funkcję grzewczą.

00:10:40:00 - 00:10:42:01
Sugerowano niekiedy, że był jedynie wielką

00:10:42:01 - 00:10:44:05
ozdobą chronioną ze względu na swój

00:10:44:05 - 00:10:45:06
unikalny charakter.

00:10:45:21 - 00:10:48:06
Sadza sprzed wieków dokumentuje,

00:10:48:06 - 00:10:49:23
że w piecu musiało być ciepło.

00:10:51:14 - 00:10:54:14
(muzyka)

00:11:31:20 - 00:11:33:23
W pracowni profesora Henryka Luli

00:11:34:03 - 00:11:36:21
 powstały wszystkie kopie brakujących kafli.

00:11:37:01 - 00:11:40:23
W sumie 58 portretowych, 3 wielkowymiarowe,

00:11:40:23 - 00:11:44:19
5 gzymsowych, setki drobnych elementów ornamentowych

00:11:45:03 - 00:11:47:06
oraz tarcza z herbem Polski.

00:11:47:22 - 00:11:49:15
Zajęło to około 2 lata pracy,

00:11:50:00 - 00:11:52:18
której efekty wmontowane są gdzieś

00:11:52:18 - 00:11:54:17
w barwną bryłę odbudowanego pieca.

00:11:57:03 - 00:12:00:03
(muzyka)

00:12:11:08 - 00:12:15:06
Gotowy, surowy jeszcze kafel
 przedstawia spersonifikowaną

00:12:15:06 - 00:12:19:01
cnotę umiarkowania mieszającą wino z wodą.

00:12:19:01 - 00:12:21:17
Kopia przejdzie jeszcze proces szkliwienia

00:12:21:17 - 00:12:24:18
 i wypalania zanim znajdzie się
w konstrukcji pieca.

00:12:26:12 - 00:12:29:12
(muzyka)

00:12:54:16 - 00:12:57:22
Wspaniale zdobione kafle 4 kondygnacji pieca

00:12:57:22 - 00:13:00:16
to prawdziwe arcydzieła sztuki kaflarskiej.

00:13:00:22 - 00:13:03:16
To tutaj znalazły się personifikacje cnót.

00:13:04:13 - 00:13:15:01
Roztropności, Poznania i Cierpliwości.

00:13:15:01 - 00:13:18:01
New Caption

00:14:19:18 - 00:14:22:05
Wnętrze pieca w niczym nie przypomina

00:14:22:05 - 00:14:24:03
glinianej, pierwotnej konstrukcji.

00:14:24:24 - 00:14:27:16
Zastosowane rozwiązania,
montaż kafli w ramkach

00:14:27:16 - 00:14:29:24
na stalowym stelażu pozwala w każdej

00:14:29:24 - 00:14:32:16
chwili skontrolować stan zabytkowych elementów.

00:14:33:11 - 00:14:35:20
Prosty jest demontaż poszczególnych kafli.

00:14:36:13 - 00:14:41:03
Wszystkie zastosowane techniki
 konserwatorskie mają charakter odwracalny.

00:15:01:18 - 00:15:04:18
Zwieńczeniem prac montażowych było umocowanie na

00:15:04:18 - 00:15:06:00
szczycie tarcz herbowych.

00:15:06:19 - 00:15:09:10
Od frontu polski orzeł, jedyna tarcza,

00:15:09:15 - 00:15:11:03
której oryginał nie zachował się.

00:15:11:17 - 00:15:15:05
Obok herby Gdańska i Prus Królewskich.

00:15:23:23 - 00:15:27:09
Zbudowana z 520 kafli 49 rodzajów

00:15:27:20 - 00:15:32:02
monumentalna konstrukcja
o wysokości blisko 11 metrów

00:15:32:02 - 00:15:34:05
była niemal gotowa.

00:15:41:13 - 00:15:44:13
(muzyka)

00:15:44:13 - 00:15:47:16
Wystrój kamiennego cokołu pieca także posiada

00:15:47:16 - 00:15:49:02
wyraźną wymowę.

00:15:49:04 - 00:15:52:02
Błazen i błaźnica wyposażeni w swe

00:15:52:02 - 00:15:55:10
błazeńskie berła sąsiadują z zakonnikiem

00:15:55:10 - 00:15:56:23
i zakonnicą.

00:15:57:06 - 00:16:00:10
To poniżające towarzystwo błazeńskiej pary jak

00:16:00:10 - 00:16:03:09
również wyposażenie postaci w pijackie atrybuty

00:16:03:09 - 00:16:07:06
dobitnie oddaje krytycyzm ówczesnych gdańszczan

00:16:07:06 - 00:16:08:17
 do roli zakonów w mieście.

00:16:09:17 - 00:16:12:21
Charakterystycznym elementem choć wtórnym w stosunku

00:16:12:21 - 00:16:16:12
do renesansowego dzieła mistrza Stelzenera

00:16:16:12 - 00:16:19:20
jest kamienna płycina
swawolnego młodziana ze zwierciadłem,

00:16:19:20 - 00:16:23:01
 który jak to delikatnie
ongiś napisano,

00:16:23:01 - 00:16:26:14
 -"nie stoi przodem do publiczności".

00:16:26:14 - 00:16:30:03
Łączy zatem gdański piec monarszą powagę

00:16:30:03 - 00:16:33:13
i polityczną mądrość z wyznaniową tolerancją,

00:16:34:04 - 00:16:37:10
umiłowanie cnót z ironicznym uśmiechem

00:16:37:10 - 00:16:39:16
i rubasznym dowcipem sowizdrzała.

00:17:10:09 - 00:17:13:09
(muzyka)

00:17:20:12 - 00:17:22:15
(huk wystrzału)

00:17:59:11 - 00:18:02:14
Taki oto Piec Wielki

00:18:02:18 - 00:18:05:04
dla Dworu Artusa zbudowałem

00:18:05:04 - 00:18:08:10
na chwałę miasta tu zgromadzonych

00:18:08:10 - 00:18:10:17
 i przezacnych obywateli

00:18:10:17 - 00:18:14:08
i wszystkich miasta Gdańska mieszkańców.

00:18:14:08 - 00:18:18:00
Dziś i po wieki wieków

00:18:18:00 - 00:18:20:05
 pokąd miasto stać będzie.

00:18:21:13 - 00:18:24:12
(muzyka)