Azyl dla większości

00:00:06:20 - 00:00:10:05
Zwracam się do całej opinii światowej.

00:00:10:17 - 00:00:14:23
Apelujemy o zrozumienie
dla wyjątkowych warunków,

00:00:14:23 - 00:00:16:14
jakie w Polsce powstały.

00:00:17:21 - 00:00:23:09
Rodacy, wobec całego narodu polskiego

00:00:23:09 - 00:00:29:00
i wobec całego świata pragnę powtórzyć
te nieśmiertelne słowa:

00:00:29:00 - 00:00:34:11
Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy.

00:01:28:19 - 00:01:36:06
(muzyka organowa)

00:01:44:18 - 00:01:48:04
Po ogłoszeniu stanu wojennego

00:01:48:04 - 00:01:49:22
znaleźliśmy się wszyscy

00:01:49:22 - 00:01:58:02
w sytuacji ludzi w jakiś tam sposób...

00:01:59:13 - 00:02:02:18
nie wiem, dotkliwie urażonych.

00:02:03:05 - 00:02:07:07
Po prostu zabrano nam to,
co się jakoś tam

00:02:08:00 - 00:02:12:05
zaczęło rodzić w ciągu tych 16 miesięcy

00:02:12:10 - 00:02:14:19
pozornej wolności

00:02:16:22 - 00:02:20:06
i naturalną rzeczą była
jakaśkolwiek reakcja.

00:02:20:19 - 00:02:22:03
(odgłosy ulicznych protestów)

00:02:22:14 - 00:02:24:24
W kulturze nie może istnieć próżnia.

00:02:24:24 - 00:02:28:06
Zaistniała sytuacja, w której nagle

00:02:28:06 - 00:02:30:06
zostały zawieszone prawie wszystkie

00:02:30:06 - 00:02:33:06
interesujące wystawy i większość ludzi,

00:02:33:10 - 00:02:35:10
liczących się w zakresie plastyki,

00:02:35:10 - 00:02:37:07
po prostu przez pewien okres

00:02:37:07 - 00:02:40:05
nie pokazywała dzieł sztuki publicznie.

00:02:40:11 - 00:02:45:21
Grono działaczy i twórców
wpadło na pomysł,

00:02:45:21 - 00:02:50:15
żeby szukać nowych rozwiązań,
których jeszcze w Polsce nie było.

00:02:51:03 - 00:02:54:11
(manifestacja uliczna)

00:02:56:20 - 00:03:01:18
(polski hymn,
śpiewany przez manifestantów)

00:03:02:17 - 00:03:08:05
Po grudniu 1981 była bardzo wielka potrzeba,

00:03:08:05 - 00:03:10:00
żeby się spotykać,

00:03:10:00 - 00:03:11:17
bo ludzie chcieli się

00:03:11:17 - 00:03:13:21
w tym trudnym okresie modlić.

00:03:14:02 - 00:03:18:06
I po to przede wszystkim przyszli
na samym początku.

00:03:18:14 - 00:03:24:17
A dalszy ciąg
to wybijająca się na czoło potrzeba

00:03:24:23 - 00:03:26:02
dawania świadectwa:

00:03:26:10 - 00:03:32:21
„Jesteśmy, stan wojenny nas
nie zamordował, nie zabił,

00:03:32:24 - 00:03:36:02
nie przeszkodził nam w pracy twórczej

00:03:36:08 - 00:03:39:08
i trzeba pokazywać to, co robimy.

00:03:39:17 - 00:03:41:22
Nie możemy i nie chcemy pokazywać –
mówili artyści –

00:03:42:20 - 00:03:46:00
w tych dotychczasowych galeriach.

00:03:46:07 - 00:03:50:14
Nie chcemy mecenatu państwowego.

00:03:51:00 - 00:03:57:07
Czy Kościół może jakoś nas otoczyć opieką?”

00:03:57:21 - 00:04:01:06
(manifestacja uliczna)

00:04:04:03 - 00:04:09:22
Twórcy – malarze, pisarze, muzycy

00:04:09:22 - 00:04:13:23
jak gdyby schronili się w Kościele.

00:04:13:23 - 00:04:15:22
To był jedyny obszar,

00:04:15:22 - 00:04:20:14
gdzie mogli funkcjonować swobodnie.

00:04:21:22 - 00:04:24:06
Tu pod tym względem,

00:04:24:06 - 00:04:28:00
pod tym względem tej swobody działania

00:04:28:00 - 00:04:36:07
Kościół stanął na wysokości zadania,
stwarzając atmosferę

00:04:36:07 - 00:04:38:21
daleko idącej tolerancji.

00:04:40:06 - 00:04:43:14
(manifestacja uliczna)

00:04:54:10 - 00:04:58:20
Kościół był miejscem,

00:04:58:20 - 00:05:00:19
w którym człowiek mógł być sobą,

00:05:00:19 - 00:05:03:17
mógł być niezakłamany.

00:05:03:24 - 00:05:07:07
I kto wie, czy nie to odkrycie

00:05:07:07 - 00:05:11:15
było źródłem spotkania.

00:05:13:08 - 00:05:16:18
(pieśń religijna)

00:05:23:12 - 00:05:28:05
To jest to jedyne miejsce,
które nie kłamie, które...

00:05:28:18 - 00:05:30:16
Poprzez kontakt z Bogiem

00:05:30:16 - 00:05:32:14
ludzie się może odnajdą,

00:05:32:14 - 00:05:35:21
 może odnajdą to, jacy są,

00:05:35:21 - 00:05:39:07
może odnajdą tę nadzieję przetrwania

00:05:39:07 - 00:05:41:17
w tym właśnie czarnym stanie wojennym.

00:05:41:21 - 00:05:45:22
Dlatego właśnie weszłyśmy tam, do tego Kościoła.

00:05:49:03 - 00:05:53:19
(muzyka religijna)

00:06:08:12 - 00:06:10:09
Jeżeli można powiedzieć,

00:06:11:00 - 00:06:14:07
że w aberracyjnej sytuacji stanu wojennego

00:06:14:12 - 00:06:16:06
powstawały tak aberracyjne pojęcia jak

00:06:16:06 - 00:06:19:14
„azyl dla większości”, który stworzył Kościół,

00:06:19:14 - 00:06:22:12
to można równie dobrze przyjąć,

00:06:22:12 - 00:06:25:11
że Kościół był terenem,

00:06:25:11 - 00:06:28:13
na którym odbywało się
całe życie społeczne i kulturalne kraju.

00:06:28:13 - 00:06:35:06
A więc odbywały się też możliwie
normalne sytuacje artystyczne.

00:06:35:16 - 00:06:38:03
I co więcej, nagle okazało się,

00:06:38:03 - 00:06:40:04
że oni mogą zrobić, co chcą.

00:06:40:09 - 00:06:41:18
Nie muszą czekać na to,

00:06:41:18 - 00:06:42:16
aż im ktoś pozwoli,

00:06:42:16 - 00:06:45:17
aż im da, aż zaprosi, tylko zrobią to sami.

00:06:45:20 - 00:06:48:09
Na dodatek zrobią to w sytuacji dość trudnej,

00:06:48:09 - 00:06:49:23
bo w końcu w tych pierwszych latach

00:06:49:23 - 00:06:52:17
za takie zabawy – no to tak najmarniej 48

00:06:52:17 - 00:06:53:24
i rewizja w mieszkaniu.

00:06:54:05 - 00:06:55:20
No nie jest to żadna tragedia,

00:06:55:20 - 00:06:57:24
niemniej jednak dość przykre,
jak ktoś nieprzyzwyczajony.

00:06:58:05 - 00:07:01:14
A mimo wszystko, mimo tych gróźb,
mimo ostrzeżeń,

00:07:01:14 - 00:07:05:03
właśnie takich dolegliwości przykrych,
ci ludzie to robili, bo chcieli.

00:07:05:08 - 00:07:06:10
I okazało się, że mogą

00:07:06:10 - 00:07:07:22
zrobić dokładnie to, co chcą,

00:07:07:22 - 00:07:11:04
a nie to, co im każą, czy to, co można.

00:07:11:19 - 00:07:13:10
I mogą to zrobić sami.

00:07:13:22 - 00:07:20:02
(muzyka organowa)

00:07:46:20 - 00:07:51:09
Tłum ludzi, który zebrał się przed kościołem,

00:07:51:09 - 00:07:55:12
kolejka stojąca do drzwi kościoła,

00:07:55:12 - 00:07:57:02
żeby obejrzeć tę wystawę.

00:07:57:02 - 00:08:02:19
Ja wtedy byłam zawstydzona strasznie,
bo wyobrażałam sobie,

00:08:02:22 - 00:08:05:13
czego się ludzie spodziewają po tej wystawie.

00:08:05:16 - 00:08:10:07
Moment był taki,
że na pewno byłaby potrzebna

00:08:10:07 - 00:08:15:10
sztuka publicystyczna
i taka podtrzymująca na duchu.

00:08:15:10 - 00:08:20:06
I oto ludzie! Tak, wszystko ma swój sens,
będzie dobrze...

00:08:20:09 - 00:08:22:22
A tu są obrazy.

00:08:23:21 - 00:08:29:06
(muzyka organowa)

00:09:02:06 - 00:09:05:00
W Kościele Świętego Krzyża papież
powiedział

00:09:05:00 - 00:09:07:16
do przedstawicieli środowisk twórczych to,

00:09:07:16 - 00:09:10:06
co w moim przekonaniu było najistotniejsze,

00:09:10:06 - 00:09:14:14
to znaczy, że artyści odnaleźli

00:09:14:14 - 00:09:15:23
w pewnym momencie w Kościele

00:09:15:23 - 00:09:17:03
pewien obszar wolności,

00:09:17:03 - 00:09:19:06
którego nie znaleźli gdzie indziej.

00:09:19:06 - 00:09:21:04
I dlatego do Kościoła przyszli.

00:09:21:09 - 00:09:26:07
A później powiedział rzecz też istotną,

00:09:26:07 - 00:09:30:12
która w moim przekonaniu jest także bardzo ważna.

00:09:30:17 - 00:09:33:06
Mianowicie, że należy się spodziewać,

00:09:33:06 - 00:09:36:24
że Kościół Polski będzie to umiał zobaczyć.

00:09:38:14 - 00:09:41:23
(muzyka organowa)

00:09:43:19 - 00:09:49:18
Obawiam się tego, że dla części

00:09:49:18 - 00:09:54:11
polskiego duchowieństwa ta przygoda

00:09:54:11 - 00:09:57:11
była czymś niespodziewanym i zastała ich

00:09:57:11 - 00:10:00:14
troszkę nieprzygotowanych do tego.

00:10:00:18 - 00:10:04:03
I zaistniało niebezpieczeństwo

00:10:04:03 - 00:10:08:06
takiego troszkę instrumentalnego
traktowania sztuki.

00:10:08:15 - 00:10:16:09
Natomiast nie zawsze do
końca umieliśmy zrozumieć sens

00:10:16:09 - 00:10:20:08
tego głębokiego doświadczenia,
spotkania tego, co ewangeliczne i ludzkie,

00:10:20:08 - 00:10:23:17
czemu mogła dać wyraz sztuka.

00:10:27:19 - 00:10:33:05
Każdy czas stawia Kościołowi
pewne wymagania.

00:10:33:12 - 00:10:37:22
I dlatego też stan wojenny, ten okres

00:10:40:10 - 00:10:42:18
wielkiego nieposzanowania człowieka,

00:10:42:18 - 00:10:44:23
lekceważenia człowieka,

00:10:45:03 - 00:10:47:07
a właściwie całego narodu,

00:10:47:07 - 00:10:49:02
był czasem bardzo smutnym.

00:10:49:06 - 00:10:51:17
I dlatego też trzeba było bronić ludzi

00:10:51:17 - 00:10:53:17
przed beznadzieją.

00:10:53:22 - 00:10:57:00
Naturalnie to wszystko musiało być
pod parasolem Kościoła,

00:10:57:04 - 00:11:00:11
bo tylko taki parasol
wtedy można było otworzyć.

00:11:00:16 - 00:11:02:10
Mnie się wydaje, że to nie tyle parasol,

00:11:02:13 - 00:11:04:22
ile w głębszym znaczeniu

00:11:04:22 - 00:11:07:07
szukanie pułapu sensu,

00:11:07:07 - 00:11:11:00
znajdowanie w Kościele wartości duchowych

00:11:11:00 - 00:11:14:07
i tradycji głębszych, istotniejszych

00:11:14:07 - 00:11:17:16
i pogłębiających pracę artysty.

00:11:17:16 - 00:11:21:15
I to jest jeszcze ważniejsze niż fakt,

00:11:21:15 - 00:11:23:22
że to była po prostu alternatywa.

00:11:24:02 - 00:11:28:09
Artyści, twórcy kultury z ulgą
się od państwa oderwali,

00:11:28:09 - 00:11:30:06
żeby przejść do Kościoła,

00:11:30:06 - 00:11:32:17
gdzie znaleźli duże pole wolności

00:11:32:17 - 00:11:35:09
dla swoich działań

00:11:35:21 - 00:11:37:11
i wartości takie, które Kościół

00:11:37:11 - 00:11:41:15
mógł proponować, którymi żył,

00:11:41:15 - 00:11:48:09
które były żywe dla także tych,
którzy do Kościoła nie należeli,

00:11:48:14 - 00:11:50:17
a nawet dla nich były czasem pasjonujące,

00:11:50:17 - 00:11:53:08
bo stanowiły pewne odkrycie.

00:11:54:07 - 00:11:57:15
(muzyka organowa)

00:12:21:23 - 00:12:25:13
Wielu z nich zaczęło otwarcie przyznawać się

00:12:25:13 - 00:12:27:20
do tego, że są ludźmi wierzącymi,

00:12:27:20 - 00:12:30:04
co dawniej nie było tak eksponowane,

00:12:30:04 - 00:12:32:18
tak jakieś ważne dla nich.

00:12:32:24 - 00:12:36:16
Myślę, że to jest skarb dla Kościoła.

00:12:37:15 - 00:12:40:24
(muzyka organowa)

00:12:57:02 - 00:13:02:04
Pomijam oczywiście motywacje
czysto duchowe, bo takie były

00:13:02:04 - 00:13:03:21
i one są szalenie ważne,

00:13:03:21 - 00:13:08:09
ale mówię o czymś jakby przeważającym.

00:13:08:14 - 00:13:09:12
Może ja się mylę,

00:13:09:12 - 00:13:13:10
niemniej w moim odczuciu
większość motywacji była,

00:13:13:10 - 00:13:15:13
mówiąc brutalnie, polityczna.

00:13:16:00 - 00:13:19:09
(muzyka organowa)

00:13:23:05 - 00:13:27:08
Ja bym był skłonny sądzić,
żeby na całe to zagadnienie –

00:13:27:08 - 00:13:29:09
spotkania pomiędzy Kościołem i sztuką

00:13:29:09 - 00:13:30:22
w latach osiemdziesiątych

00:13:30:22 - 00:13:32:24
spojrzeć nie tylko koniunkturalnie,

00:13:32:24 - 00:13:36:09
z punktu tego widzenia,
że oto stan wojenny

00:13:36:09 - 00:13:40:22
i że oto artyści
nie lubią komunistów

00:13:40:22 - 00:13:44:14
i wystawiają na złość komunistom w kościele.

00:13:45:07 - 00:13:47:12
Ja dotąd w to wierzę, że to było

00:13:47:12 - 00:13:53:00
coś znacznie głębszego, że to nie była
tylko incydentalna przygoda,

00:13:53:00 - 00:13:55:07
lecz głębsza, duchowa przygoda,

00:13:55:07 - 00:13:59:04
poszukiwanie jakiejś rzeczywistości,
jakiejś prawdy o człowieku

00:13:59:04 - 00:14:02:12
w jej artystycznym kształcie.

00:14:10:07 - 00:14:12:14
Może w tych obrazach była prawda,

00:14:12:14 - 00:14:15:14
bo jeżeli jest przedstawiona –

00:14:15:19 - 00:14:18:21
na przykład były takie w pierwszej wystawie

00:14:18:21 - 00:14:22:10
trzy postacie mężczyzny nagiego,

00:14:22:10 - 00:14:26:12
który był pokazany od pleców,

00:14:26:12 - 00:14:30:12
cała jego postać od pleców – to była prawda!

00:14:30:17 - 00:14:35:10
Model, którego on malował, chyba taki był.

00:14:35:23 - 00:14:39:04
Ten tryptyk został dosyć wysoko oceniony

00:14:39:04 - 00:14:43:20
jako dzieło malarskie dosyć wysokiej klasy,

00:14:44:04 - 00:14:47:10
ale to nie jest obraz sakralny.

00:14:48:14 - 00:14:51:23
(atmosfera wernisażu)

00:14:59:24 - 00:15:03:24
Jak wyglądał mariaż artystów z Kościołem?

00:15:05:02 - 00:15:08:13
Był to mariaż dość trudny na początku.

00:15:09:17 - 00:15:10:24
Wielu księży oczekiwało od nas

00:15:10:24 - 00:15:12:18
wystaw religijnych,

00:15:12:18 - 00:15:15:06
których myśmy świadomie nie chcieli robić.

00:15:15:10 - 00:15:17:07
Uważaliśmy, że powinny być to po prostu

00:15:17:07 - 00:15:19:02
dobre wystawy sztuki współczesnej.

00:15:19:09 - 00:15:22:00
Każda z wystaw miała swój
katalog odrębny,

00:15:22:00 - 00:15:26:15
drukowany zresztą,
więc to jest też dość istotne,

00:15:26:15 - 00:15:30:17
że nawet w tak małym zakresie
można było utrzymać

00:15:31:09 - 00:15:34:19
prawie że normalne życie artystyczne.

00:15:35:21 - 00:15:39:06
(atmosfera wernisażu)

00:15:44:08 - 00:15:49:22
Myśmy nawet niechętnie używali słowa „wystawa”.

00:15:50:07 - 00:15:54:15
W muzeach, w galeriach,

00:15:54:15 - 00:15:56:15
 w salonach wystawowych pokazuje się sztukę

00:15:56:15 - 00:16:01:13
jako szczególny produkt artystyczny

00:16:01:13 - 00:16:05:11
i wyłącznie jako produkt artystyczny.

00:16:07:10 - 00:16:16:10
Naszemu działaniu jakoś przyświecała
myśl o powrocie sztuki,

00:16:16:17 - 00:16:22:18
powrocie twórczości właśnie z tej sfery

00:16:22:18 - 00:16:28:00
wydzielonej do domu i do świątyni,
jako do dwóch miejsc,

00:16:28:00 - 00:16:30:05
które w tradycji wszystkich kultur

00:16:30:08 - 00:16:33:23
zajmowały się nie specjalizacją człowieka

00:16:33:23 - 00:16:37:18
w tej czy innej umiejętności czy sprawności,

00:16:37:22 - 00:16:45:12
ale zajmowały się jego
dojrzewaniem duchowym w całości.

00:16:48:02 - 00:16:51:10
(muzyka organowa)

00:17:29:18 - 00:17:32:13
Bardzo trudno byłoby okres,

00:17:32:13 - 00:17:34:22
o którym mówimy, analizować

00:17:34:22 - 00:17:37:06
z punktu widzenia poszczególnych

00:17:37:06 - 00:17:40:05
realizacji plastycznych, poszczególnych dzieł,

00:17:40:05 - 00:17:41:24
które wówczas powstały,

00:17:41:24 - 00:17:45:17
myśleć kategoriami, co ważnego powstało,

00:17:45:20 - 00:17:48:22
jakie dzieło, co nie powstało.

00:17:49:03 - 00:17:51:11
Wydaje mi się, że byłby to zupełnie

00:17:51:11 - 00:17:56:10
fałszywy klucz do odczucia
i zrozumienia tego okresu.

00:17:56:17 - 00:18:01:12
Wartością, jedyną, niepowtarzalną wartością

00:18:01:12 - 00:18:06:22
była właśnie jakaś
całościowa wymowa tych wystaw

00:18:06:22 - 00:18:13:02
i pewna, jakaś bardzo skondensowana

00:18:13:02 - 00:18:19:03
sakralność tego,
co powstawało jako owa całość.

00:18:25:07 - 00:18:32:17
(muzyka organowa)

00:19:02:04 - 00:19:04:06
Tak się złożyło.

00:19:04:18 - 00:19:06:05
Szczęście w nieszczęściu,

00:19:06:05 - 00:19:09:15
że stan zewnętrzny zmusił nas,

00:19:09:15 - 00:19:12:02
myślę oczywiście o stanie wojennym,

00:19:12:11 - 00:19:16:18
zmusił nas do szukania
jakiegoś innego miejsca

00:19:16:24 - 00:19:19:15
do realizacji tych naszych zamierzeń.

00:19:20:08 - 00:19:24:09
Pewne tematy, zresztą od wielu, wielu lat,

00:19:24:09 - 00:19:28:12
nie miały możliwości
znalezienia się na normalnej scenie.

00:19:31:02 - 00:19:33:12
Zaczęliśmy pracować nad „Wieczernikiem”.

00:19:33:16 - 00:19:35:06
To jest sztuka Ernesta Bryla,

00:19:35:06 - 00:19:38:03
 którą wystawiliśmy w kościele na Żytniej.

00:19:38:03 - 00:19:40:22
Próby odgrywały się u nas w domu.

00:19:40:22 - 00:19:42:15
I to jest właśnie czytana próba –

00:19:42:15 - 00:19:45:22
aktorzy i nasi przyjaciele.

00:19:46:17 - 00:19:49:24
Czemu wy się boicie,
jeśli się to stało?

00:19:51:04 - 00:19:53:06
Mogą nas złapać.

00:19:54:00 - 00:19:55:24
A ja miałam ciało,
tak jak u nas w zwyczaju,

00:19:55:24 - 00:19:58:05
oblać wonnościami, namaścić,

00:19:58:05 - 00:20:00:15
tak jak nasze prawo nakazało.

00:20:01:15 - 00:20:03:18
Niechaj umarli mają to,
co się należy.

00:20:03:18 - 00:20:06:20
Przecież ty w Jego zmartwychwstanie wierzysz.

00:20:06:23 - 00:20:07:20
Wierzę.

00:20:07:24 - 00:20:10:08
To po co niesiesz chustę,
trupio białą?

00:20:10:22 - 00:20:13:20
Po co wonności dźwigasz dla umarłych?

00:20:14:21 - 00:20:17:18
Bo ja się Jego nigdy nie zaparłam

00:20:17:18 - 00:20:22:01
i tak do grobu idę,
jak zwykle bywało.

00:20:27:16 - 00:20:31:13
Czuliśmy się potrzebni autentycznie.

00:20:32:18 - 00:20:34:10
Patrzyłem na aktorów,

00:20:34:10 - 00:20:40:05
którzy, jak wiadomo, nie działają

00:20:40:05 - 00:20:42:13
bez reakcji z drugiej strony.

00:20:44:06 - 00:20:47:18
Tutaj mieli reakcję tysięcy ludzi.

00:20:47:24 - 00:20:52:05
Reakcji, jakiej nie mieli
nigdy w teatrze profesjonalnym.

00:20:57:22 - 00:21:04:15
Reżyser, aktor pójdzie zrobić oczywiście
przedstawienie do kościoła,

00:21:04:18 - 00:21:06:14
ale tylko w sytuacji, gdy mu nie dadzą

00:21:06:14 - 00:21:07:18
tego zrobić w teatrze.

00:21:07:24 - 00:21:11:17
Bo miejscem dla teatru,
dla robienia spektakli jest teatr.

00:21:11:17 - 00:21:12:20
Kościół się do tego nie nadaje.

00:21:12:23 - 00:21:18:17
Nie zgadzam się,
że należy kościół traktować

00:21:18:17 - 00:21:22:04
jako szczególny rodzaj azylu,

00:21:22:04 - 00:21:24:18
czy też miejsce zastępcze.

00:21:24:21 - 00:21:26:14
To nie było nigdy miejsce...

00:21:26:17 - 00:21:30:07
Kościół nie powinien był
być miejscem zastępczym –

00:21:30:07 - 00:21:32:07
skoro w teatrze nie można,
w kościele można.

00:21:32:11 - 00:21:33:00
Nie!

00:21:35:00 - 00:21:38:11
(pieśń religijna)

00:21:56:21 - 00:22:00:24
Zatem nie lekceważąc zdania,

00:22:00:24 - 00:22:05:00
że miejscem grania dla teatru
jest teatr,

00:22:05:00 - 00:22:12:06
sądzę, że miejscem, w którym teatr
ma prawo być obecnym

00:22:12:06 - 00:22:18:06
i miejscem nie jakiejś specjalnej ewokacji,

00:22:18:13 - 00:22:19:22
jest kościół.

00:22:20:03 - 00:22:24:17
Jest to miejsce również
dla działania przez teatr.

00:22:24:21 - 00:22:28:06
Teatr jest specjalną formą modlitwy.

00:22:37:20 - 00:22:40:00
O krzyż Cię proszę.

00:22:41:04 - 00:22:42:14
Modlitwą gwałtowną.

00:22:44:24 - 00:22:46:15
O krzyż!

00:22:49:14 - 00:22:52:08
I siłę pod rozdarciem ćwieka.

00:22:53:23 - 00:22:57:10
Całemu światu lampą
tak cudowną stać się.

00:22:58:23 - 00:23:02:19
Gdzież większa światłość dla człowieka?

00:23:03:20 - 00:23:07:08
Oni nagle nabrali świadomości misji.

00:23:08:05 - 00:23:12:09
Co więcej, jakby w pewnym momencie

00:23:12:09 - 00:23:16:22
zamazała się różnica pomiędzy

00:23:17:10 - 00:23:19:09
kaznodzieją
a aktorem.

00:23:20:03 - 00:23:26:16
To znaczy, nagle poczuli się
jakby kapłanami.

00:23:27:07 - 00:23:29:22
To było takie zbiorowe katharsis.

00:23:30:17 - 00:23:33:00
Ja już zapominałam, że jestem aktorką

00:23:33:00 - 00:23:36:03
w tym momencie. Właśnie przeszłam tę granicę,

00:23:36:14 - 00:23:38:06
że ja czułam się jak szamanem.

00:23:39:15 - 00:23:42:23
(muzyka organowa)

00:24:15:14 - 00:24:22:17
(pieśń patriotyczna)

00:24:56:17 - 00:25:00:13
Solidarni, nasz jest ten dzień!

00:25:00:13 - 00:25:04:12
Połączmy się, bo jeden jest nasz cel!

00:25:04:24 - 00:25:08:02
Z Kościołem jesteśmy związani
od początku.

00:25:08:05 - 00:25:11:15
 W stanie wojennym,
kiedy rozpoczęliśmy działalność,

00:25:11:24 - 00:25:17:04
gdzie indziej koncertowanie tego rodzaju –

00:25:17:10 - 00:25:21:00
koncerty historyczne, patriotyczne,

00:25:21:00 - 00:25:24:03
przypominanie powstań narodowych

00:25:24:03 - 00:25:25:19
poprzez pieśń i muzykę –

00:25:25:19 - 00:25:28:18
było możliwe wyłącznie w kościołach.

00:25:28:23 - 00:25:35:13
Ale przecież nasza historia
jest bardzo ściśle związana z Kościołem.

00:25:35:18 - 00:25:39:14
Syndrom Bóg i Ojczyzna
właściwie się przewija

00:25:39:14 - 00:25:42:05
przez cały repertuar historyczny.

00:25:42:18 - 00:25:50:20
Chodzina pomsty wybija
za zbrodnie, mękę i krew.

00:25:50:20 - 00:25:58:09
Do broni Jezus Maria!
Żołnierski woła nas wet.

00:25:59:00 - 00:26:06:02
Do broni Jezus Maria!
Żołnierski woła nas wet.

00:26:07:23 - 00:26:12:24
Nie wiem, czy państwo pamiętacie taką dyskusję

00:26:12:24 - 00:26:16:22
Andy Rottenberg o neobaroku w Kościele

00:26:16:22 - 00:26:22:19
i Krysi Czerni o tym,
że irytuje nas taka ekspresja

00:26:22:19 - 00:26:24:04
nadmiernie patriotyczna,

00:26:24:04 - 00:26:26:17
gdzie rozmaite kajdany,
łańcuchy i tam dalej

00:26:26:17 - 00:26:29:19
wracają w nieskończonych mutacjach
na obrazach.

00:26:30:00 - 00:26:32:21
Otóż to też jest część
tego neobaroku

00:26:32:21 - 00:26:36:02
i to prawda,
że ta ekspresyjność

00:26:36:02 - 00:26:41:00
tematyczna i ikonologiczna

00:26:42:05 - 00:26:46:14
bardzo silnie się pojawiała tutaj
jako pewien etap,

00:26:46:14 - 00:26:47:22
moim zdaniem przejściowy,

00:26:47:22 - 00:26:51:12
to znaczy etap, gdzie może
sama wartość artystyczna

00:26:51:12 - 00:26:54:00
poszczególnego dzieła
nie była tak bardzo ważna.

00:26:54:07 - 00:26:56:14
Ważne było to,
że weszliśmy tu wyraźnie

00:26:56:14 - 00:27:01:22
w jakiś nowy krąg powagi –
powiedziałbym – sztuki.

00:27:02:00 - 00:27:06:06
Nowy krąg powagi sztuki,
nowe jej funkcje.

00:27:06:10 - 00:27:12:16
Niesłychanie właściwie intensywne
wyrażanie przeżyć całej społeczności.

00:27:12:20 - 00:27:15:11
Solidarność tworzyła cały

00:27:15:11 - 00:27:17:02
ogromny język symboliczny,

00:27:17:02 - 00:27:18:19
 którym porozumiewali się ludzie.

00:27:18:19 - 00:27:21:14
Od tego słynnego zajączka

00:27:21:14 - 00:27:23:24
poprzez mnóstwo rozmaitych innych rzeczy.

00:27:23:24 - 00:27:28:14
Proszę zwrócić uwagę na to,
że udział artystów

00:27:28:14 - 00:27:30:24
w tworzeniu tych symboli
był bardzo znikomy.

00:27:30:24 - 00:27:35:00
One powstawały jakby spontanicznie

00:27:35:00 - 00:27:38:16
i często pod względem artystycznym
i środków wyrazu

00:27:38:16 - 00:27:42:16
one nie były, delikatnie mówiąc,
nazbyt wyrafinowane.

00:27:45:03 - 00:27:51:03
(pieśń religijna)

00:28:04:09 - 00:28:07:05
Stało się tak,
że zespół zgromadził ludzi,

00:28:07:05 - 00:28:10:07
którzy nie tylko dlatego schronili się

00:28:10:07 - 00:28:13:07
jakby pod skrzydła księdza Dutkiewicza

00:28:13:07 - 00:28:17:08
i pallotynów na początku,

00:28:17:08 - 00:28:18:22
że tylko tam można było to robić,

00:28:18:22 - 00:28:20:23
ale też dlatego,
że taki był ich światopogląd

00:28:20:23 - 00:28:24:17
i że tematyka,
którą podjęliśmy łączyła się

00:28:24:17 - 00:28:29:09
z wartościami i z katolickim światopoglądem.

00:28:31:02 - 00:28:37:15
(pieśń religijna)

00:28:58:20 - 00:29:01:23
Właściwie zasadniczym
sensem naszej działalności,

00:29:01:23 - 00:29:05:19
to, co nas jakby popychało do tego,
żeby taki ośrodek powstał

00:29:05:19 - 00:29:08:10
i żeby robić te reportaże czy filmy,

00:29:08:10 - 00:29:13:21
to była właściwie chęć jakby dokumentacji,
zamknięcia w kadrze

00:29:13:21 - 00:29:15:14
tego, co działo się w Polsce

00:29:15:14 - 00:29:17:20
i wokół nas,
i co wydało nam się ważne,

00:29:17:20 - 00:29:20:22
i co jakby mogło w inny sposób umknąć.

00:29:21:06 - 00:29:23:02
Przez Jezusa Chrystusa,

00:29:23:02 - 00:29:26:11
Najwyższego i Wiecznego Kapłana,

00:29:26:11 - 00:29:30:09
który przez Swoją śmierć zniweczył śmierć naszą

00:29:30:09 - 00:29:34:06
i zmartwychwstając przywrócił nam życie,

00:29:34:06 - 00:29:36:00
błagajmy Boga...

00:29:36:00 - 00:29:36:01
błagajmy Boga...

00:29:37:02 - 00:29:41:22
(modlitwa)

00:29:48:08 - 00:29:52:02
Ważnym czynnikiem były groby,

00:29:52:02 - 00:29:55:02
organizowane na Wielkanoc

00:29:55:02 - 00:29:57:06
i żłobki bożonarodzeniowe.

00:29:57:12 - 00:30:02:03
Tutaj odrodziła się
tradycja okupacyjna.

00:30:02:09 - 00:30:05:20
Groby te miały
swoje znaczenie artystyczne.

00:30:06:10 - 00:30:10:14
Cały szereg wybitnych twórców
projektowało je,

00:30:10:14 - 00:30:14:03
ale miały również
swoje znaczenie polityczne.

00:30:15:13 - 00:30:24:05
(muzyka organowa)

00:30:43:05 - 00:30:47:14
W niektórych kościołach
do specjalnie frapujących grobów,

00:30:47:14 - 00:30:51:00
pod względem artystycznym
i o bardzo silnej wymowie politycznej,

00:30:51:00 - 00:30:53:20
ustawiały się zawrotne wręcz kolejki.

00:30:53:24 - 00:30:57:13
Uważam, że żaden artysta nie miał

00:30:57:13 - 00:31:00:17
na żadnej wystawie w Polsce
tak wielkiej publiczności,

00:31:00:17 - 00:31:04:05
jak właśnie ci twórcy,
którzy projektowali

00:31:04:05 - 00:31:07:02
dobre i przemawiające do odbiorców,

00:31:07:02 - 00:31:09:05
groby wielkanocne.

00:31:09:24 - 00:31:13:08
(muzyka organowa)

00:31:38:00 - 00:31:40:06
W innej sytuacji nawet historycznej

00:31:40:06 - 00:31:42:10
to nie będzie do powtórzenia,

00:31:42:10 - 00:31:45:05
ponieważ nie wiadomo

00:31:45:05 - 00:31:47:10
w innej sytuacji historycznej,

00:31:47:10 - 00:31:49:17
czy się zbiegną w jednym punkcie

00:31:49:17 - 00:31:53:18
te same jak gdyby
intencje ze strony wiernych,

00:31:53:18 - 00:31:58:05
ze strony artystów i ze strony Kościoła.

00:31:58:18 - 00:32:00:16
To się w jednym punkcie zderzyło.

00:32:00:21 - 00:32:03:17
Ja jestem świadom tego,
że uczestniczyliśmy

00:32:03:23 - 00:32:07:16
w jakiejś historycznej chwili,
bo to ostatni raz

00:32:07:16 - 00:32:09:19
to się tak zdarzało
w średniowieczu chyba.

00:32:11:07 - 00:32:14:04
Mieliśmy nadzieję, że te wartości,

00:32:14:09 - 00:32:17:00
które wówczas powstały,

00:32:17:04 - 00:32:19:20
wartości niepowtarzalne,

00:32:20:07 - 00:32:23:11
stanowią pewien próg,

00:32:23:11 - 00:32:26:13
od którego już nie będzie odwrotu,

00:32:26:16 - 00:32:34:18
że osiągnięcie pewnych wartości
w życiu artystycznym, duchowym,

00:32:34:23 - 00:32:40:09
w relacjach międzyludzkich,
stwarza pewne sytuacje nieodwracalne.

00:32:40:12 - 00:32:42:23
To był okres wielkich nadziei.

00:32:43:09 - 00:32:50:08
Obawiam się i raczej widzę,
że te nadzieje

00:32:50:08 - 00:32:52:13
były trochę na wyrost.

00:32:52:18 - 00:32:55:20
Wątpię, żeby to mogło się kontynuować

00:32:55:20 - 00:32:57:24
w sposób tak spontaniczny jak kiedyś,

00:32:57:24 - 00:33:02:03
bo chyba żadnej ze stron
już na tym tak bardzo nie zależy.

00:33:02:08 - 00:33:03:21
Jest pod tym względem w tej chwili

00:33:03:21 - 00:33:07:22
rodzaj takiego dystansu.

00:33:08:07 - 00:33:11:20
Znowu wróciliśmy w stan

00:33:11:20 - 00:33:15:16
dezintegracji pierwotnej, to znaczy,

00:33:15:23 - 00:33:20:21
gdzie jest miejsce dla sztuki
i jest miejsce dla religii.

00:33:21:03 - 00:33:23:00
Dla sztuki są sale wystawowe,

00:33:23:00 - 00:33:25:24
dla religii są kościoły

00:33:26:05 - 00:33:28:19
i te dwa miejsca
nie powinny się krzyżować.

00:33:29:09 - 00:33:32:22
Myślę, że jest to stan dezintegracji,

00:33:32:22 - 00:33:38:09
powiedziałbym nawet więcej,
stan jakiejś psychicznej schizofrenii.

00:33:38:12 - 00:33:42:12
Fakt, że to się skończyło,
jest dowodem

00:33:42:12 - 00:33:44:02
ludzkiej klęski.

00:33:44:06 - 00:33:50:03
Jeżeli się skończyło,
bo może coś z tego zostało.

00:33:52:16 - 00:33:58:01
(muzyka organowa)